W piątek 28 czerwca 2024 rusza rekrutacja kandydatów do Szkoły Doktorskiej ZUT w systemie Internetowej Rekrutacji Kandydatów (IRK). O tym, kto może próbować swoich sił i czy warto kontynuować kształcenie po obronie pracy magisterskiej, a także o tym jak rozwija się współpraca doktorantów szczecińskich szkół wyższych rozmawiam z Dyrektor Szkoły Doktorskiej w ZUT prof. dr hab. inż. Agatą Markowską-Szczupak.
Czym jest kształcenie w Szkole Doktorskiej i dlaczego warto podjąć to wyzwanie?
Dotychczasowe studia doktoranckie (studia trzeciego stopnia) w 2019 roku zastąpiono kształceniem doktorantów w szkołach doktorskich. Szkołę doktorską prowadzi cała uczelnia, a nie – tak jak dotychczas, w przypadku studiów doktoranckich, wydziały. Doktorat w szkole doktorskiej realizowany jest przez cztery lata, bo na taki okres doktorantowi przysługuje stypendium.
Powszechnie uważa się, że zdobycie stopnia doktora otwiera drzwi jedynie do stanowisk edukacyjnych na uczelniach wyższych. Chociaż uzyskanie stopnia doktora rzeczywiście sprzyja karierze akademickiej, możliwości wykraczają daleko poza tradycyjną aktywność akademicką. Jak bowiem wynika z danych HESA (Higher Education Statistics Agency) w Europie tylko 23% młodych osób ze stopniem doktora pozostaje na uczelniach. Myślę, że podobnie jest w Polsce. Wynika to z faktu, że absolwenci szkół doktorskich, którzy już pojawiają się na rynku pracy, posiadają szeroki zakres umiejętności, dzięki którym nadają się do pełnienia szerokiego spektrum ról.
Doktorat to najwyższy, uznawany na całym świecie stopień studiów podyplomowych, jaki mogą nadawać instytucje szkolnictwa wyższego. Stopień nadawany kandydatom, którzy samodzielnie prowadzili badania naukowe i prace badawcze oraz przygotowali rozprawę doktorską. To także prestiż, który z całą pewnością przekłada się na lepsze możliwości zatrudnienia i awansu oraz na wyższe zarobki. Absolwenci szkół doktorskich nie będą mieli problemu ze znalezieniem pracy w laboratoriach badawczo-rozwojowych oraz firmach, które prowadzą działalność badawczą, projektują nowe produkty i technologie oraz przyczyniają się do rozwoju kluczowych sektorów gospodarki.
Nie zawsze łatwo jest obliczyć wartość finansową doktoratu, ale wielu doktorantów potwierdzi, że zwrot, jaki uzyskali z inwestycji w siebie, był tego wart. Osoba posiadająca tytuł doktora staje się ekspertem w danej dyscyplinie naukowej, co może być dodatkowym atutem przy ubieganiu się o pracę, awans lub podwyżkę. Ze względu na to, że nie ma żadnych ograniczeń wiekowych związanych z rozpoczęciem kształcenia w szkole doktorskiej (najstarszy doktorant w Polsce w chwili uzyskania stopnia doktora miał 83 lata, najstarszy doktorant w ZUT ma ponad 60 lat), jest to szansa na spełnienie swoich marzeń i realizację swoich pasji, a przy okazji na przedłużenie swojej młodości. Studiowanie w szkołach doktorskich to fantastyczna okazja, aby rozwijać swoje zainteresowania, zdobywać umiejętności, poznawać nowych ludzi, spotykać wybitnych specjalistów, a także odwiedzać nowe miejsca i odkrywać nowe perspektywy.
Jakiego typu osiągnięcia będą mocnymi atutami w rekrutacji?
Na pewno warto zadbać o solidnie przygotowany opis własnego projektu badawczego. Za to osiągnięcie można zdobyć aż 40 punktów, a 65 pkt to minimum by przejść do II etapu rekrutacji. Ponadto, warto obiektywnie spojrzeć na siebie i własne osiągnięcia. Dla jednych kandydatów będzie to współautorstwo w publikacji czy opatentowanym wynalazku, dla innych udział w wystawie lub udział w projekcie architektonicznym lub budowlanym. Jeśli kandydat tego nie posiada, może pochwalić się aktywnością w samorządzie studenckim, kole naukowym lub pracą w projekcie. A może w czasie studiów aktywnie uczestniczył w programach Erasmus lub pracował za granicą ucząc się języka? Ważne jest by przedstawić potwierdzenia, że te aktywności miały miejsce (lista oczekiwanych przez nas dokumentów znajduje się na stronach dla Kandydata).
Czy młody naukowiec ze statusem doktoranta ma szanse na samodzielność finansową? Na jakie środki i jakiej wysokości można liczyć podejmując kształcenie w Szkole Doktorskiej?
Doktoranci w szkołach doktorskich otrzymują stypendium doktoranckie, które wynosi 37% minimalnego wynagrodzenia zasadniczego profesora (9370 zł) do oceny śródokresowej i 57% po ocenie śródokresowej (po drugim roku czteroletniego cyklu kształcenia). Poza stypendium doktoranckim doktorant może ubiegać się o stypendium lub wynagrodzenie w projekcie badawczym własnym (np. Preludium) lub finansowanym z NCN, NCBR lub innych instytucji; stypendium ministra dla młodych naukowców; stypendium przyznawane przez jednostkę samorządu terytorialnego, jak również stypendium naukowe przyznawane przez osobę fizyczną lub osobę prawną niebędącą państwową ani samorządową. Ale to nie wszystko. Zgodnie z nowelizacją Ustawy 2.0 z dnia 28 lipca 2023 r. doktorant kształcący się w szkole doktorskiej może być jednocześnie zatrudniony jako nauczyciel akademicki lub pracownik naukowy.
Warto dodać, że istnieje jeszcze dodatkowa ścieżka realizacji doktoratu, która jest szczególnie atrakcyjna dla osób, które już pracują, a chciałby zwiększyć swoje kwalifikacje. Taką możliwość daje ministerialny program „Doktorat wdrożeniowy”. Kandydat do programu zgłasza się przez system OSF, a następnie rekrutuje się do szkoły doktorskiej. W przypadku otrzymania finansowania Doktorant otrzymuje podwójne wynagrodzenie: jedno za pracę w przedsiębiorstwie, w którym jest zatrudniony; drugie w ramach stypendium z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Korzyści z tego programu osiąga zarówno uczelnia, jak i przedsiębiorca biorący udział w programie. Wynika to z faktu, że jednostki naukowe, prowadzenie kształcenia takich doktorantów uzyskają dofinansowanie na wykorzystanie infrastruktury badawczej, którą doktorant używa do swojej pracy dla firmy, w której na stałe pracuje. Przedsiębiorca biorący udział w programie zyskuje specjalistę, który w ciągu 4 lat prowadzonych badań nie tylko uzyska awans naukowy, ale opracuje rozwiązanie wybranego problemu przedsiębiorstwa lub ulepszenia produktu. Dzięki temu możliwe będzie zbudowanie przewagi rynkowej bez konieczności inwestycji w rozwój laboratoriów badawczych w przedsiębiorstwie. W szkole doktorskiej ZUT z tej ścieżki podnoszenia kwalifikacji skorzystało już 5 doktorantów, troje z nich uzyskało stopień doktora z wyróżnieniem. Kolejnych 12 doktorów spodziewamy się już wkrótce (złożenie rozpraw do 30.09.2024 r.).
Zagraniczne ewaluacje efektów programu „Doktorat wdrożeniowy” udowadniają, że przedsiębiorstwa, które w nim uczestniczyły, wykazują wyższą aktywność patentową i szybciej zwiększają zatrudnienie w porównaniu z podobnymi przedsiębiorstwami, które do programu nie przystąpiły. Takie dane płyną do nas z Danii.
Środowisko akademickie oczekuje na przeprowadzenie pierwszej ewaluacji Szkół Doktorskich. Czym Szkoła Doktorska w ZUT może się pochwalić po 5 latach istnienia?
Potencjałem Szkoły Doktorskiej w ZUT są zdolni i ambitni naukowcy. Możemy się pochwalić 10 obronionymi rozprawami doktorskimi, w tym 7 z wyróżnieniem. Nasi doktoranci z powodzeniem biorą udział w konkursach Narodowego Centrum Nauki. W ciągu ostatnich 5 lat aż 7 osób uzyskało finansowanie w konkursie NCN Preludium, 3 osoby zdobyły Perły Nauki, a jedna jest laureatem Studenckiego Nobla. Każdy grant to szansa na nabycie pierwszych doświadczeń w realizacji projektów badawczych, jeszcze przed uzyskaniem tytułu doktora.
W maju dwoje doktorantów znalazło się na liście 100 młodych naukowców nagrodzonych stypendium START 2024 Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Doktorantka Szkoły Doktorskiej została po raz drugi Ambasadorem Grupy Azoty. To pierwszy taki przypadek w historii współpracy z naszym ważnym partnerem przemysłowym, więc tym bardziej jesteśmy dumni. Nasze doktorantki chętnie uczestniczą w wydarzeniach promujących aktywność kobiet w nauce. Efektem ich zaangażowania jest udział w prestiżowym wydarzeniu ‘Top Women Tech – Graduates’ organizowanym przez Top Women Tech w Brukseli. Zgromadziło ono najlepsze absolwentki studiów technicznych z całej Europy. Tym bardziej cieszymy się, że mieliśmy tam swoją reprezentację.
Sukcesy naszych doktorantów notujemy również w działalności organizacyjnej. Przewodnicząca Sejmiku Samorządu Doktorantów ZUT Pani mgr inż. Paulina Góra została Przewodniczącą Zachodniopomorskiego Porozumienia Doktorantów i Członkinią Prezydium Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Dzięki aktywnej pracy Pani Pauliny udało się zorganizować w Szczecinie Dni Samorządu (maj 2024), spotkania z władzami miasta i województwa oraz I Otwarte Posiedzenie Zarządu Krajowej Reprezentacji Doktorantów (Szczecin 7-8.06.2024 r.), na którym obecny był Pan Minister Szkolnictwa Wyższego i Nauki, Dariusz Wieczorek. Biorąc pod uwagę, że w Szkole Doktorskiej w ZUT kształci się obecnie 97 osób są to bardzo istotne sukcesy.
Kształcenie w Szkole Doktorskiej w ZUT to również szerokie możliwości mobilności naukowej, co trzeba zrobić aby z nich skorzystać?
Wiele ciekawych i wartościowych wyjazdów realizowanych jest w ramach funduszy zewnętrznych, np. niedawny 3-miesięczny staż Bartosza Środy na Drexel University w Filadelfii odbył się w ramach grantu Preludium Bis 2 z finansowaniem Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA). Odbycie wielu zagranicznych staży w firmach i uczelniach na całym świecie umożliwił naszym doktorantom Projekt GREEN-MAP. Ostatnio dwie doktorantki Szkoły Doktorskiej, Malwina Niedźwiedź i Nina Kantor-Malujdy, oraz doktorant II roku Konrad Walkowiak mieli możliwość prowadzić badania nad nowymi ekologicznymi materiałami polimerowymi do opakowań medycznych w Ohio State University.
Doktoranci poszukują także zagranicznych jednostek badawczych pod kątem konkretnych badań niezbędnych do przygotowania rozprawy doktorskiej. Modelowym przykładem jest trzymiesięczny staż badawczy Pani Kamili Splinter w Helmholtz-Zentrum Dresden-Rossendorf, Helmholtz Institute Freiberg for Resource Technology (HIF) w Niemczech. Nasza doktorantka szkoliła się z zakresu dwóch technik rentgenowskich będących jednymi z podstawowych metod identyfikacji pigmentów żelazowych otrzymywanych przez nią w pracy doktorskiej. Realizacja stażu była możliwa dzięki IAESTE, finansowały go HIF oraz DAAD. Kolejny staż jest w trakcie realizacji, a docelowo cześć badań Pani Kamila przeprowadzi we współpracy z Instytutem, korzystając z zaawansowanej aparatury badawczej.
Dwóch doktorantów Szkoły Doktorskiej ZUT w Szczecinie, Tomasz Borowski oraz Dawid Sołoducha odbyło 3 miesięczny staż w przedsiębiorstwie Envimac Engineering GmbH w Oberhausen. Doktoranci uczestniczyli w prowadzonych przez przedsiębiorstwo pracach badawczych dotyczących wypełnień do kolumn stosowanych w procesie absorpcji oraz destylacji. Mieli oni także szansę uczestniczyć w pracach konserwacyjnych oraz rozruchowych instalacji w skali przemysłowej oraz zapoznać się z technologiami stosowanymi do oczyszczania ścieków przemysłowych różnego pochodzenia.
Przedstawiciele uczelni publicznych prowadzących szkoły doktorskie w naszym regionie podpisali porozumienie o współpracy w zakresie rozwoju szkół doktorskich. To pierwsze takie porozumienie w kraju. Jakie korzyści może przynieść najmłodszym doktorantom?
To porozumienie to kontynuacja inicjatywy doktorantów, rozpoczętej w maju 2023 roku i wspólnego porozumienia Doktorantów województwa zachodniopomorskiego, podpisanego 12 maja 2023 przez 3 szkoły doktorskie, a następnie w dniu 26 czerwca 2024 przez kolejne 2. Warto dodać, że w dniu 18 listopada 2023 r. w czasie odbywającej się w Aglomeracji Śląskiej Gali Konkursu Środowiska Doktoranckiego ProDok2023, organizowanej przez Krajową Reprezentację Doktorantów, Zachodniopomorskie Porozumienie Doktorantów zostało nagrodzone za najbardziej prodoktoranckie inicjatywy organizowane w minionym roku akademickim przez samorządy doktorantów z polskich ośrodków naukowych oraz inne osoby i podmioty, które wykazały się istotnym działaniem wspierającym rozwój środowiska doktoranckiego. Wynikiem aktywnej działalności doktorantów, pod przewodnictwem doktorantki z ZUT – Pani Pauliny Góry, jest nie tylko przywrócenie stypendium Prezydenta Miasta Szczecin dla najzdolniejszych doktorantów, ale również wspólny dla 6 zrzeszonych w Zachodniopomorskim Porozumieniu Szkół Doktorskich bal doktoranta, który odbył się 14 czerwca 2024 r. Jak wspominałam wcześniej przedstawiciele szkół doktorskich ze Szczecina i Koszalina aktywnie uczestniczą w spotkaniach z przedstawicielami ministerstwa, włodarzami miasta, województwa, a także lokalnymi samorządowcami.
Na efekty podpisanego w maju b.r. porozumienia Retorów, stojących na czele szkół doktorskich pewnie trzeba będzie chwilę poczekać, ale jak podkreślił JM dr hab. inż. Jacek Wróbel, prof. ZUT to „w jedności siła” więc liczymy, że to porozumienie pozwoli nam na wspólne badania, wspólne projekty i na wymianę doświadczeń nie tylko w sferze naukowej.
Rekrutacja w internetowym systemie rekrutacji potrwa do 11.07. Kolejnym etapem jest złożenie dokumentów w sekretariacie Szkoły Doktorskiej w ZUT. Na absolwentów chcących rozwijać swoje zainteresowania naukowe czeka łącznie 35 miejsc w 14 dyscyplinach naukowych. Od 1 października 2024 r. po raz pierwszy prace doktorskie można będzie realizować w dyscyplinach: nauki chemiczne, sztuki plastyczne i konserwacja dzieł sztuki oraz ekonomia i finanse.
Rozmawiała Maria Bitel
Fot. Aurelia Kołodziej/ZUT
